Art 40
Het verschil tussen Redelijkheid en Rationalisme
RUBRIEK: Het Bewustzijn Geplaatst op 16 april 2025
Omdat ik tekeer ga tegen de rationele diktatuur, zou men weleens de verkeerde indruk kunnen krijgen dat ik tegen redelijkheid zou gekant zijn. Niets is echter min-der waar. Ik besschouw mezelf als een heel redelijk man. Maar ik versta er persoon-lijk iets totaal anders onder, dan wat men er doorgaans onder beschouwt: luisteren naar de stem van de rede betekent NIET het onderdrukken van gevoelens of het censureren van bepaalde gedragingen die niet stroken met de normen of de regels. Het houdt WEL het vermogen in om objektief te kunnen blijven door zijn denken steeds terug te kunnen koppelen aan de WERKELIJKHEID. Dit houdt dan op zijn beurt in: dat is geen teoreties model, maar een praktiese levensinstelling die niet stopt wanneer men onder druk komt te staan. Ook , en vooral, in moeilijke situaties en in konflikten moet men zijn mentale kalmte, zijn "koelheid", kunnen bewaren. Sommige mensen blijven slechts "redelijk" zolang de dingen lopen zoals ze willen, en switchen onmiddellijk naar ONredelijkheid van zodra de dingen (zogezegd) "tegen" hen beginnen te verlopen. Redelijkheid mag en kan niet afhangen van de mate van kontrole die men heeft over het gebeuren. Dat is nochtans precies wat speelt bij ra-tionalisme: door alles te onderwerpen aan de WET van de rede en de logika, wordt alles verwacht volgens voorspelbare scenario's te verlopen. De wetenschap heeft alles (zogezegd) onder kontrole, want zowel de kennis die er aan de basis van ligt, als de empirie die er de weerslag van is, zijn onderworpen aan herhaalbare en kon-troleerbare wetmatigheden.
Is dat zo? Het wetenschappelijk paradigma is maar geldig voor ZOVER de rea-liteit enkel uit modellen zou bestaan die daaraan beantwoorden. Voor realiteiten die DAARBUITEN vallen, zegt ze: dat kunnen we NOG niet wetenschappelijk verklaren, en "moeten we nog verder onderzoeken". Ik beweer niet dat er geen nieuwe weten-schappelijke ontdekkingen meer kunnen gedaan worden, maar die hebben dan steeds betrekking op de schaalgrootte -het steeds kleinere van de microkosmos en het steeds grotere van de kosmos-, en niet op de fundamenten van de stoffelijke we-reld zelf. In feite draait de wetenschap dus de zaken OM: ze is met haar model niet in staat om die realiteiten te onderzoeken die BUITEN de wereld van het stoffelijke val-len. DAAROM reduceert de wetenschap de realiteit tot de materie. Daarom redu-ceert de wetenschapsfilosofie de filosofie tot een schoothond van het rationalisme: alleen het rationeel denken kan tot geldige kennis komen. Daarom reduceert de neurologie het denken en het bewustzijn tot een werking van de hersenen. BINNEN dat kader heersen rationele wetmatigheden. Alleen, vergeet men erbij te zeggen ..... dat men het kader zo eng heeft getrokken OM het te doen konformeren AAN het ra-tioneel-wetenschappelijk paradigma. De ratio onderzoekt dus SLECHTS EEN DEEL VAN DE WERKELIJKHEID.
En haar diktatuur bestaat eruit dat zij de ANDERE manier van denken - het intuï-tief holisties denken in analogieën verwerpt, bestrijdt en ridikuliseert; dat zij AN-DERE manieren om tot kennis te komen als "ongeldig" en "onwaar" brandmerkt -homeopathie, acupunctuur, astrologie, .....-, en dus ook niet wil en niet kan argu-menten accepteren die naar een andere ervaring of een andere dimensie van die werkelijkheid refereren. Intuïtieve mensen worden steeds letterlijk en figuurlijk de mond gesnoerd: er wordt niet naar hen geluisterd, en ze worden zelfs weg gehoond of te kakken gezet.
De object-subject-splitsing zorgt immers niet louter voor objectiviteit, maar ook voor het wegsnijden van "subjectiviteit". Splitsing van waarnemer-deelne-mer reduceert de mens op zijn beurt tot een soort toeschouwer van de realiteit, die er niet/niet mag aan deelnemen. In de psychologie heet dit dissociatie: bij mis-bruik of een traumatiese gebeurtenis, treedt men als het ware "buiten" zijn lichaam op zijn ervaring uit te schakelen en een pijnlijke en angstige situatie niet bewust te moeten beleven. Het "ik" wordt gescheiden van het lichaam of levenspool, en men trekt zich terug in zijn kop of bovenpool. Bij verslavingen en godsdienstwaan ge-beurt iets soortgelijks: een splitsing , waarbij men vlucht in een bepaalde roes van de geest, door het lichaam te verdoven of te negeren. Bij objectivering, worden de wezens ont-zield en louter als object beschouwd zonder eigen gevoelens, gedachten, pijn, rechten; men herleidt iemand tot een "gebruiksvoorwerp" waarmee men kan doen wat men wil. Objectivisme is de wetenschappelijk-filosofiese opvatting dat de wereld principieël objectief te kennen is, en niet mag beïnvloed worden door het subject.
De object-subject-splitsing zorgt voor het dualisme in het denken: als het subject geen betrokken partij mag/kan zijn van de werkelijkheid, dan treedt ook een split-sing op tussen wat iemand aan de ene kant denkt, en zegt over die werkelijkheid, en anderzijds met wat hij wilt en doet in die werkelijkheid. Het eerste staat immers LOS van het tweede, zodat het heel gemakkelijk wordt om zijn motieven ANDERS VOOR TE STELLEN, dan waarop men die uitleeft. Zo komt het dat Westerlingen zo gemak-kelijk met gespleten tong kunnen spreken: met hun "verstand" zeggen ze één ding, en met hun daden doe ze iets anders. Berationaliseren houdt in dat men aan zijn daden een schijn van redelijkheid probeert te geven ter verrechtvaardiging, om daarmee het ware motief mee te verbergen; het is een proces van morele ontkoppe-ling, waarbij men zich probeert te "verschonen" of mooier voor te doen dan men is. Bij cognitieve dissonantie speelt de tegenstrijdigheid tussen overtuiging en da-den, tussen teorie en werkelijkheid, waarbij het geloof of het belief verhindert om de werkelijkheid te erkennen/herkennen.
Vandaar het aanklampen aan de rationele voorstelling dat de mens de problemen waar hij nu in de 21ste eeuw vóór staat met technologie zou kunnen oplossen, ter-wijl de REALITEIT erop wijst dat deze problemen juist zijn ontstaan door een TE-VEEL aan ontwikkeling van deze eenzijdige technologie, ZONDER rekening te hou-den met de kringloopprocessen van de Natuur. Hoe meer men technologie gaat pro-moten, hoe groter het probleem wordt: AI zal het mateloos energieverbruik nog eens exponentëeel doen toenemen ipv op te lossen. Hoe meer men de rationele stelling huldigt dat zowel opvoeding als bewustzijn zouden afhangen van de graad van ken-nis, hoe meer men de verslaving aan kennis promoot: de never-ending story om kennis te blijven verzamelen, zonder de antwoorden te krijgen die de psyche nodig heeft om tot rust te kunnen komen.
Binnen het herleiden van werkelijkheid tot zijn louter materiële komponent, zijn er heel wat variaties binnen dat rationalisme te vinden. Zo is het behaviorisme die stroming binnen de psychologie, die haar reduceert tot het gebied van het zintuiglijk waarneembare: het gedrag. Het behaviorisme houdt zich alleen bezig met het zicht-bare gedrag van de mens en dier; er wordt verder niet naar de motivaties van mens of dier gekeken, zodat leren iets verwordt van reageren op prikkels uit de omgeving (Pavlov's dog). Positivisme is een fylosofiese stroming die zich enkel op fysies/zin-tuiglijk waarneembare en bewijsbare feiten baseert en alles wat daarbuiten valt (in-tuïtie, zaken van de geest, essenties, innerlijke oorzaken) verwerpt. Positivisme gaat ook gepaard met sciëntisme: de overtuiging dat de wetenschap een antwoord zal bieden op alle problemen. Probleem hierbij is echter dat onder empirie dus ook de louter materieële komponent wordt verstaan Het positivisme bevestigt deze over-gang door te stellen dat de wetenschap met recht zich over alles uitspreekt omdat zij de enige is die dat adequaat kan doen. De rol die voor de filosofie hier nog is wegge-legd is die van een fundering en uiteenzetting waarom de wetenschap als enige deze kennisaanspraak kan maken en anderzijds kan de filosofie zich bezighouden met de uiteindelijke systematisering van alle kennis. Het uitgangspunt is dat kennis alleen mogelijk is aangaande de wereld der verschijnselen.
Het introduceren van het subject betekent geen vrijgeleide voor subjectiviteit -zoals dat dan vanuit een "alles of niets" verkeerdelijk wordt voorgesteld-, maar de deel-name van het subject aan zowel het waarnemings- als het denkproces. Dat houdt in dat er geen één maar TWEE werelden zijn: de "objectieve" buitenwereld en de "sub-jectieve" binnenwereld, waarbij de rol dat het ego speelt als zowel buffer als uitwis-selingsveld duidelijker wordt. En dat er eveneens TWEE manieren van denken zijn: een "objectief" denken dat de verbinding legt met de buitenwereld; en een "subjec-tief" denken dat de verbinding legt naar de binnenwereld. (zie figuren hieronder). Soms maakt men ook onderscheid tussen het "primitief" of "lager" denken, gebon-den aan het stoffelijk existeren, en het "hoger" denken, dat betrekking heeft tot het psychies existeren.
Maar in geen geval staat het denken ten dienste van of is het horig aan één bepaald model, -isme of leer, maar ten dienste van de realiteit. De realiteit is dus veel RIJ-KER dan de rationele visie ze doet krimpen om haar te doen konformeren aan HAAR model of kaart. Het denken moet een mens juist vrij maken, in plaats van hem op te sluiten in de doos van een doctrine, of dit nu het rationalisme (zie foto hele-maal bovenaan) is of een ander -isme, een geloof of een godsdienst. Uit de box kunnen denken is in deze kontext een belangrijk principe: het vermogen om met een open geest een krities onderzoek te kunnen maken, en het gedachtengoed in vraag te kunnen stellen door het te TOETSEN AAN DE REALITEIT. Zich geen "voor-gekauwde waarheden" laten opdringen of zomaar overnemen, maar zelfstandig en autonoom kunnen denken. Het klakkeloos overnemen van standpunten, meningen en uitspraken zoals dit schering en inslag is op Facebook, is een doodsteek voor dat zelfstandig denken. Ervaar dus deze paradox: er was nog nooit zoveel informatie voorradig als in deze tijden; maar er is tegelijk nog nooit zo'n gebrek aan sturing en richting in het denken of het verwerken van deze informatieberg. Men neemt te-veel in één keer op, of men werpt teveel in één keer weg; men vernieuwt zijn denken niét, of veel te snel.
Wat leert ons het rationeel denken dan WEL, en waarvoor dienen we het te gebrui-ken? Om juist te observeren, te redeneren en te argumenteren.
1/Juist observeren:
Het juist observeren van de WERKELIJKHEID gebeurt vanuit een objektieve en kritiese ingesteldheid, waarbij men zich de juiste onderzoeksvragen stelt, en zijn antwoorden en bevindingen voortdurend checkt aan die werkelijkheid. Dat zijn zo-wel de criteria van goed wetenschapsonderzoek, als van goede journalistiek. Face-book en Co maakt het publiceren van berichten zo poepsimpel, dat iedereen denkt dat hij wel een "krantje" kan publiceren op zijn eigen profiel; hierdoor LIJKT het on-derzoekswerk dat er aan de basis van ligt een fluitje van één cent. Maar niets is min-der waar: een goed onderzoek voeren vraagt zoals het detektive-werk gedegen speurzin en mentale arbeid. Dat begint al met het checken van zijn bron, en van de mate waarin die betrouwbaar is. Een eerste stap die men op Facebook alvast "ge-makshalve" maar overslaat: men neemt klakkeloos berichten van het Net als een "post" over, ZONDER diens waarheidswaarde te checken. Dit is meteen ook de reden waarom zoveel hoax en flagrante onwaarheden op Facebook worden verspreid als "nieuws".
2/Juist redeneren:
De komplete mentale verwarring die op de (a)sociale netwerken heerst met alle po-larisatie in "kampen" toe, berust op het onvermogen om nog rationeel en causaal te kunnen denken. De meest willekeurige feiten en verbanden worden aan elkaar ge-regen als oorzaak en gevolg, wat resulteert in erg tendentieuze en NAAR een opi-nie toe verdraaide redeneringen. Men kan blijkbaar het verschil niet meer maken tussen echte en drogredenen, want men gebruikt deze laatste naar lievelust. De in-terne logika of coherentie van een gedachtegang is vaak ver te zoeken; men ver-wart zijn overtuiging met een redenering, of men springt direkt naar verkeerde kon-klusies om zijn denken NAAR de gewenste uitkomst te forceren.
3/Juist argumenteren:
Laat me toe om op een vreemde en erg kontradiktoriese realiteit te wijzen: we leven in de tijd van de kommunikatie-media en -middelen, iedereen telefoneert, sm'st of post op Facebook naar hartelust, maar nog nooit werd ZO SLECHT gekommuni-keerd als nu. Het lijkt wel de Toren van Babel: iedereen ratelt door elkaar, onder-breekt elkaar; de toon stijgt direkt wanneer men "tegenspreekt"; en men heeft niet veel nodig om direkt tot een persoonlijke aanval over te gaan. Men neemt alles met-een zo subjektief en persoonlijk op, dat men het niet meer nodig vindt om objektieve argumenten naar voor te brengen, die zijn stelling bewijzen of zijn opinie onder-steunen. Het maakt dat ieder gesprek verzandt in een soort dovemansgesprek of twistgesprek, omdat men niet in staat is om redelijk te dialogeren over zijn stand-punt of visie.
4/Juist ordenen en rangschikken:
Dank zij het vermogen van de analyse kan men een object of begrip exakt omlij-nen, en op zijn plaats zetten binnen zijn volgorde en belangrijkheid. In de stappen van causale verbanden moet elk trap immers geplaatst worden daar waar hij zijn rol speelt en werkzaam is. Al teveel binnen de zogenaamde (vroegere)New Age en de (huidige) Non Dualisme middens, wordt alles lukraak door elkaar gepresenteerd: een goede maaltijd bereiden doet men echter door de juiste ingrediënten te gebrui-ken, en de juiste bewerkingen in hun juiste volgorde uit te voeren. Mentaal gebeurt het tegenwoordig al te vaak dat men VERKEERDE verbanden legt, en dus ook ver-keerde konklusies maakt, zonder te verifiëren aan de realiteit of dit wel juist is.
We gaan op TWEE benen; de werking van linker- en rechterbeen moeten op elkaar gecoördineerd worden om daar één, vloeiende beweging van te maken, zoals we dat als peuter moeten leren. Ook ons denken zelf is tweeledig: we hebben een rechterhersenhelft die intuïtief, beeldend, holisties denkt; en een linkerhersenhelft die rationeel, causaal en analyties denkt. Als je daarover meer wilt lezen, zie hier (en zie ook de figuur bovenaan).
Wanneer bij de tekortkomingen en de vooroordelen van het rationeel denken, nog eens de wanen en misvattingen bijkomen van dat holisties denken omdat men daar eveneens NIET de principes van het denken in analogieën toepast (en dan bijvoor-beeld denkt dat men zomaar om het even wat mag/kan verkondigen omdat de intuï-tie "zich nooit vergist"), dan draait dat denken helemaal in de soep. Bij een diktatuur van het rationalisme permiteert men zich om de HELFT van de realiteit weg te snij-den: de helft die betrekking heeft op de energie, de niet-stoffelijke realiteit en de be-wustzijnsprocessen. Bij een diktatuur van het spiritualisme, vindt men het blijkbaar normaal om de andere HELFT van de werkelijkheid weg te snijden: deze welke be-trekking heeft op de konkrete buitenwereld waarin wij leven, de materiële wetma-tigheden en noodzakelijkheden van een Aards bestaan. Komt nog eens daarbij dat terwijl de rationele diktatuur het denken reduceert tot technieken van de logika, de spirituele diktatuur doorgaans poneert dat we het denken beter helemaal zouden afschaffen: het staat de meditatie in de weg, het staat de "verlichting" in de weg, het staat het "geloof" in de weg.
5/Juist denken:
Bij juist denken komt het er dus op aan van teorie op de praktijk af te stemmen, of concept op de werkelijkheid. Men is in staat om zichzelf hierbij voortdurend te korrigeren door zijn concept (de teorie in zijn kop) aan te passen door zijn erva-ringen en bevindingen in zijn konkreet leven (de praktijk van de realiteit). Men is zich bewust wat vast en universeel is want gemeenschappelijk voor allen, en wat veranderlijk en persoonlijk is, want specifiek voor een persoon van toepassing. Men ziet in dat de werkelijkheid veellagig is, en dat een(bepaalde)/de vorm een welbepaalde inhoud of boodschap bevat. Zoals het lichaam de drager is van het bewustzijn/geest, is de vorm de drager van een inhoud/betekenis. Letterlijke in-terpretatie die deze betekenis wil opsluiten tot één specifiek vlak, doet zijn waarde en kracht geweld aan.
6/Juist kommunikeren:
Als denken een bewustzijnsakt is, dan gaat hem bij kommunikatie NIET om de let-terlijke betekenis van woorden -met oneindige diskussies en rede-twisten (!) tot ge-volg- maar om de figuurlijke betekenis: een boodschap die men wil overmaken (zie het gesprek tussen Krishnamurti en Bohm van hierboven). Oude(re) talen bevatten nog die rijkdom; oude gezegdes spelen nog in op deze diepere symboliek; en in poëzie probeert men deze veellagige beeldenrijkdom terug op te roepen. Want het eenzijdig rationalisme dat sedert de laatste 100 jaar vooral zowat in alle geledingen van het bestaan onze manier van kijken naar en denken over de wereld heeft door-drongen en gekonditioneerd, heeft niet alleen ons denken zelf maar ook de manier waarop we met elkaar kommunikeren letterlijk EN figuurlijk ontzettend verarmd.
