Art 36
Een wereld zoveel beter zonder Ego
RUBRIEK: Bewustzijn    Geplaatst op 12 maart 2024

Alhoewel ik amper 3 jaar geleden het artikel Het Ego is niet de boosdoener heb gepu-bliceerd, is het onderwerp nog steeds zo universeel en brandend aktueel, dat ik mij genoodzaakt voel om er een tweede versie over te schrijven vanuit andere invalshoe-ken.

Het Ego wordt veel teveel verbonden, ja zelfs gelijkgesteld met egoïsme; dat is de nalatenschap van 2000 jaar Christelijke indoktrinatie, waarin het offer van Christus als allerhoogste goed werd voorgesteld. Vandaar de geest van opoffering die als een rode draad doorheen die 2000 jaar kultuur liep: geweldloosheid, onderdanigheid, ge -hoorzaamheid, volgzaamheid, vergevingsgezindheid en vredelievendheid werden als vormen van altruïsme bejubeld, en hun tegendelen als vormen van egoïsme verket-terd.

Tegelijk werd het verschil tussen teorie en praktijk al die eeuwen rijkelijk ge-ïllustreerd: men was niet vies om oorlogen -ja zelfs "heilige" oorlogen (de fameuze Kruistochten)- te voeren, andersdenkenden te vervolgen en te martelen als "ketters", bewegingen en afscheuringen binnen de Kerk (Rozekruisers, Catharen, Protestantis-me) onverbiddellijk neer te slaan of/en in de ban te slaan, vreemde kulturen te ver-nietigen en te koloniseren voor het eigen gewin, en binnen de eigen kultuur de vrouw 2000 jaar geweld aan te doen door haar in een onderdanige rol aan de man en van baby/huisvrouw-machine te duwen. De Kerk was zelf niet vies van rijkdom en praal, en verzamelde niet alleen geld om kathedralen en kerken te bouwen, maar ook voor allerhande schatten om die daarmee vol te proppen en hele stukken grond om de kerkgemeenschappen in hun eigen onderhoud te kunnen laten voorzien. En wat het offer van het celibaat betreft, daarvan weten we ondertussen uit de talrijke schanda-len rond sexueel misbruik door priesters, wat dat waard was. Om niet te vergeten wat voor een ellende het verbod op legale abortus en euthanasie in de naam van "de heiligheid van het leven" door de katholieke Kerk heeft veroorzaakt: lijden wordt immers als een belijdenis van de doctrine en dus als behorend bij die Vissen-kultus beschouwd.

Dus de eerste konklusie luidt: het is niet voldoende het egoïsme af te zweren en te verbannen, als het sowieso toch altijd een inhaalmanoeuver zal maken, wanneer men dit probeert. Het helpt niet van zich geforceerd vast te klampen aan de doctrine, als dit zichzelf in een keurslijf prangt, waarin men zich gevangen voelt gezet, en vroeg of laat zal willen uitbreken. Onderwerping en onderdrukking kunnen nooit vitale levenskrachten opsluiten, zoals de sexualiteit, en zoals de emancipatie-drang van de vrouw. De teleurgang van de Kerk in het Westen wordt dan ook door de meerderheid in de 21ste eeuw als de bevrijding van een juk ervaren.

Terwijl in de loop der eeuwen de ene doctrine wordt opgevolgd door en ingeruild voor een ander -isme, onderschat men tegelijk het VOORDEEL ervan. Wanneer men zich immers focust op wat NIET mag en kan maar moét -de geboden, de verboden, de wetten- dan ervaart men vooral de zware druk van het systeem op het individu. Maar wanneer men zich focust op het GEMAK van zo'n autoritair en paternalisties systeem, dan ervaart men in de eerste plaats dat men als individu ONTLAST wordt van een heleboel taken en verantwoordelijkheden. Het is immers gemakkelijker van een levensfilosofie over te nemen, dan van er zelf één uit te dokteren. Volgen wat aangereikt wordt, getuigt weliswaar van een kinderlijke opstelling -ik moet zélf niets omdat er voor mij gezorgd wordt, maar komt ook en vooral tegemoet aan de psy-chiese luiheid: als ik het geloof, maatschappelijk systeem, vlag, club, trend, ...... gewoon volg, ben ik "veilig". Zijn zoals alle anderen rondom hem, is men dan "nor-maal" en onopvallend, en is men veilig in de massa opgenomen. De insekten tonen ons de sterkte van dit sociale systeem: de leider/leidster zet de lijnen uit, en iedereen kent zijn taak en wat van hem verlangd wordt. Er bestaat dus in wezen weinig ver-schil tussen een guru met zijn volgelingen, en een politiek leider met zijn volgelin-gen: de leider doet "het" voor zijn volgelingen, en voor de volgelingen is het voldoen-de om de leider te vereren om "het" ook te krijgen als "deel van het geheel". Door een verlichte guru te volgen, "deelt" men in zijn verlichting, zonder zich zelf de inspan-ningen ervoor te moeten getroosten: men moet niet zelf zijn weg zoeken, maar volgt gewoon de wegwijzers of het gps-systeem dat de guru heeft ingesteld. Ook in het dagelijks leven blijkt dat: het is gemakkelijker domweg een gps te volgen, dan op kaart zelf zijn weg te zoeken. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat de verering voor een politiek leider of diktator (bvb Mao) een "religieus kantje" heeft. Eenzelfde systeem kent immers dezelfde kenmerken. Voor heel wat inwoners van het vroegere DDR brak na de jubel-fase van bevrijd te worden door het vallen van De Muur, een heuse afkick-fase van ontnuchtering aan, toen bleek dat "vadertje staat" weggeval-len was, en zij ineens voor een heleboel zaken ZELF moesten beginnen te zorgen.

De analogie met drugsverslaving is hierbij sprekend. Mensen grijpen naar de fles vanuit de verzuchting van een wereld zonder konflikten, en waar iedereen de vriend is van elkaar, en vanuit de teleurstelling en de problemen in de realiteit dat die NIET zo is. Dat verklaart meteen ook de hardnekkigheid van zo'n verslaving: het is juist de gekozen strategie of de REDEN om problemen, konflikten en pijn te ontlopen. Dus bij de konfrontatie ermee loopt het bandje af: "Oei! Moet ik daarmee "omgaan"? Ik heb daartoe geen zin. En ik kan het toch niet!" Een drugspatiënt is niet willoos zoals dat in de volksmond verkeerdelijk wordt voorgesteld, maar vertrekt van de onmoge-lijkheid van zichzelf om iets te veranderen: een komplexe voorstelling van machte-loosheid en zelfverwerping die uitmondt in de konklusie dat het gemakkelijker is er-aan toe te geven en "onderuit te gaan", dan om zijn "demonen in de ogen te kijken". Niet zelden zijn dat mensen met juist een sterke wil en arbeidsethiek die daarmee zichzelf onder dwang houden ..... tot het niet meer kan.

NIET ingrijpen wordt in deze kontext nogal te gratuit gebruikt. Een verkeerde inter-pretatie van het woe wei van het Taoïsme. Het houdt weliswaar in dat men afstapt van de Westerse obsessie om alles "in orde te maken" en naar zijn hand proberen te zetten, maar dat men de dingen des levens LAAT gebeuren. Ik maak dit duidelijk met de houding tov een tuin: de Westerse aanpak bestaat eruit vanalles met en in die tuin te doen: spitten, snoeien, afmaaien, opkuisen, ...... om die tuin netjes en "onder-houden" te houden. Terwijl al deze aktiviteit helemaal, niet hoeft: het volstaat de Na-tuur in zijn tuin BINNEN te laten ipv te bestrijden, en haar werk te laten verrichten. Maar dit betekent niet dat men NIETS zou hoeven te doen: men werkt MET de Na-tuur MEE, wat impliceert dat men datgene doet daar en wanneer het slechts noodza-kelijk is. Volstrekte kontrole en de Natuur volledig haar gang laten gaan, zijn dus extremen waarbinnen men een EVENWICHT moet zoeken. Een evenwicht tussen yin -passiviteit, laten begaan- en yang -ingrijpen, tussenkomen-. Luiheid om niets te moeten doen, en vlijt om alles naar zijn normen om te vormen, zijn uitersten van de schaal hoe met de realiteit om te springen.

Hetzelfde wat het Ego betreft: ontkenning en overaccentuering ervan, zijn uiter-ste waarden van hoe met de wereld om te springen. De hoedanigheid van naar ande-ren te kunnen luisteren, zich in anderen te kunnen verplaatsen, empathie en mede-dogen te kunnen opbrengen, relativeringsvermogen hebben, vriendelijk en verdraag-zaam te kunnen zijn en respekt voor een ander te kunnen tonen, zijn kwaliteiten die bestaan door het vermogen zichzelf even te kunnen vergeten of minder belangrijk te vinden. Het stelt in staat niet alleen de ander te voelen, maar ook in verbinding met die ander te treden, en een relatie aan te gaan. Voor een narcisist is liefde een on-mogelijke opdracht: hij houdt alleen van zichzelf. Voor een egoïst is een relatie op basis van gelijkwaardigheid mission impossible: hij zal steeds vinden dat zijn mening en belangen de voorrang moeten hebben. Vanuit die optiek is het om een intieme en liefdevolle relatie met iets of iemand te kunnen ontwikkelen, noodzakelijk om het "ik" te kunnen openen naar een "wij". Ophouden van alles te herleiden NAAR zich-zelf, of de wereld te bekijken vanuit zijn eigen middelpunt; maar integendeel de open mind op te brengen om de wereld binnen te laten, en ervan te leren.

Het probleem hierbij is evenwel, dat dit slechts de HELFT van het verhaal of van de werkelijkheid is. Slaat de wijzer teveel naar BUITEN uit, dan vergeet men zichzelf. Het ONvermogen om niét voor zichzelf op te komen, geen neen te kunnen zeggen, geen grenzen te kunnen stellen, niet met zich rekening te laten houden en te zeggen waar het op slaat, zet immers de deur open voor allerhande vormen van misbruik en uitbuitng. Wie niet in staat is een ruggegraat te tonen en zijn vuist te ballen, zal on-der de voet gelopen worden of als voetveeg gebruikt worden. Vriendelijkheid en wel-willendheid zijn dus op zichzelf onvoldoende. En alhoewel vredelievendheid een mooie eigenschap is, schiet die schromelijk tekort wanneer iemand hem een kloot probeert af te trekken. Waarmee duidelijk wordt: het Ego heeft zijn rol te vervullen wat betreft weerbaarheid en zelfhandhaving. Wie geen eigen mening heeft, zal weliswaar nooit botsen met die van een ander, maar zal ook niet in staat zijn in een dialoog of diskussie zijn aandeel in te vullen.

Het gaat hem er dus niet alleen om van met "iedereen goed overeen te kunnen ko-men" of van "te voldoen aan wat van hem verwacht wordt", maar ook van het ver-schil te maken. En dit kan men niet volbrengen door zich klein te maken en in on-opvallendheid te verbergen. Als men niet over het hoofd wil gezien worden, en wil meetellen, dan zal men assertief voor zichzelf moeten opkomen en zijn kleur moe-ten tonen (ipv voor grijze muis te spelen). En hiervoor is het Ego nodig: de buffer tussen de binnenwereld van het Zelf en de buitenwereld van de vaak moeilijke rea-liteit.

Het ene of het andere ontkennen, omdat men "gevrijwaard" wil zijn van PROBLE-MEN eraan verbonden, is geen alternatief, en zeker geen oplossing voor de proble-men die men daarmee probeert te ontlopen. Er bestaan geen short-cuts in het be-staan, dus men staat voor de levensopdracht om met beide te leren omgaan. Soms wordt in de New Age de voorstelling geponeerd dat zowel het ego als de realiteit lou-ter "inbeeldingen" zijn, en dus niet echt bestaan. Behalve dat dit een zeer intellektua-listiese benadering van het leven en de realiteit is -men hoeft zich maar pijn te doen, honger of koude te hebben, of iets mee te maken om zich meteen te realiseren dat er een "ik" en "een wereld" bestaat- is dit grotendeels ingegeven door door schrik voor de moeilijkheden die het bestaan als een individu in de wereld met zich meebrengt. Bovendien leert men zich niet iets eigen maken door het te vermijden, maar door de levensuitdaging aan te gaan. DOOR de ervaring gaan maw ipv die uit de weg te gaan. Als men zijn levenspad wil bewandelen, moet men er de hindernissen en pro-blemen die men erop ontmoet aanpakken en oplossen. Luisteren naar zijn lichaam, naar zijn gevoelens, naar zijn gedachten, naar zijn intuïtie, naar zijn ervaringen, ..... houdt een leerproces in van zichzelf en de wereld.

Wil men daarbij tot egoloos gedrag in staat zijn, dan zal dit gebeuren door dat ego te accepteren, te verkennen en stap voor stap te leren veredelen. Het Yin-Yang-dia-gram van hierboven toont aan hoe Yin en Yang steeds in verhouding met elkaar staan, en in de loop van een dag, een maand, de seizoenen, een leven, in elkaar ver-glijden en omkeren. Hetzelfde geldt voor gezond egoïsme en altruïsme, voor "het ik" en "de ander". Dit houdt in dat absoluut egoïsme niet bestaat, maar dat er steeds een kern in zit die zal zeggen "ik doe dat allemaal voor jou". Dit houdt in dat een abso-luut altruïsme al evenmin bestaat: de liefdadigheid van filantropen houdt steeds een kern in dat "goed doen" in, waarmee ze hun eigen zieleheil proberen te bestendigen als "een goed mens". En als een guru zoveel volgelingen wil die zijn "verlichting" ver-eren, celebreren en volgen, is dat geen uiting van Ego misschien? Er is tegenwoordig een nieuwe vorm in omloop: dat van de influencer.

Dus, om een langer verhaal korter te maken en tot een konklusie te brengen: het komt erop aan als individu te leren inschatten WANNEER hij zich moet afscheiden van de kudde en zijn eigen pad te bewandelen, en WANNEER het verkieslijker is van voor samenwerking en coöperatie te gaan. Wanneer hij er beter aan doet te luisteren naar ZICHZELF, en wanneer het beter is in dialoog en samenspraak te gaan. Van zich goed te realiseren wat de prijs is die hij moet betalen voor het ene of het ande-re. Van zich bewust te zijn wat er zich rondom hem precies afspeelt, en wat zijn aktie of niet-aktie al dan niet in beweging zal zetten. Hij zal zich bewust moeten zijn van de evenwichten die bestaan, en wanneer het volgens de Levensstroom van Tao of van de Natuur nodig is een nieuw evenwicht te introduceren. Want het Leven leeft, en is een boeiend dynamies proces. Breng het daarom nooit tot stilstand, tenzij om een tijd te mediteren en te reflekteren.