Art 5
Gedrag
RUBRIEK: Maatschappijkritiek    Geplaatst op 19 augustus 2008

Gisteren op tv twee dingen gezien, die mijn aandacht hebben getrokken. Het eerste was een lerares die aan een tv-quiz kwam deelnemen, en les gaf op het middelbaar in gedragswetenschap. Het was al lange tijd geleden dat ik dat begrip had horen vallen. Van toen ik op de schoolbanken van mijn lagere school zat: toen kregen we punten voor "goed gedrag". Iedere zaterdagmorgen (!) kwam de directeur om de rapporten van de week uit te delen, met een koffertje onder de arm. In dat koffertje staken postkaarten met aanzichten van de stad, en het in de loop van de week aangeslagen speel-en snoepgoed. Als je bij hem naar voor werd geroepen om je rapport in ont-vangst te nemen, kon je naargelang je punten, daarvan iets kiezen. Volgens mij heb-ben de grootwarenhuizen hun systeem van bonuspunten daarvan afgekeken, want de "prijs" van die beloning lag erg hoog. En de blik van goedkeuring of afkeuring die je gemaakte keus vergezelde, maakte duidelijk welke prijs als "pedagogies verant-woord" werd beschouwd, en welke niet.

Nadien, op de universiteit, viel dat begrip opnieuw bij de psychologie: met de beha-vioristen. De bron van die naam was duidelijk: "behavior" is het Engels voor "gedrag". Wat ermee bedoeld of gezocht werd, was obscuurder: de studie van de geconditioneerde reflex en van instinctieve gedragingen. Proefnemingen bij dieren werden uitgebreid tot de mens. Ik heb dat instinktief (!) altijd een zeer bekrompen benaderingswijze gevonden: het gedrag bestuderen LOS van zijn motieveringen en doelen, als betrof het een mechaniekje van aktie en reaktie, van behoefte en vervul-ling. Geen sprake van vrije keus en bewustzijn bij de behavioristen! Gezien hun een-zijdig materialistiese benaderingswijze, dacht ik dat ze louter tot de geschiedenis be-hoorden, maar kijk: ze maken blijkbaar een come-back!

De lerares verduidelijkte dat de "gedragswetenschap" bestond uit psychologie en sociologie. Nu, ik ga daar niet teveel kommentaar op geven, want ik ken de inhoud ervan niet, maar het feit dat men twee studies die zo'n verschillende bron hebben op één hoop smijt, en het gezamelijke label dat men erop plakt, doen evenwel weinig goeds verwachten. Dan was de in mijn geldende term "zedenleer" misschien oudbol-lig, maar wel stukken eerlijker.

Als men het gedrag als "doel" of als louter resultaat voorstelt, dan kreëert men die typiese Westerse tweespalt of hypocrisie: het gaat hem om het resultaat, ongeacht of men dit nu echt meent of niet, of dit oprecht of geveinsd is. Als je gedrag naar buiten toe maar korrekt en voorbeeldig is, komt het er niet op aan dat je eigenlijk binnen jezelf een groot varken of krapuul bent. De Britten excelleerden daarin: naar buiten toe keurige heren met hoge hoeden en fatsoenlijke dames in korsetten, maar privé decadente figuren die opium schoven en naar de hoeren liepen, en economies tyran-nen die in hun koloniën plaatselijke bevolkingen genadeloos onderdrukten en hun land leegplunderden. Leopold 2 is bij hen in de leer gegaan.

Als het gedrag de dag van vandaag zoveel problemen oplevert (de mensen weten zich niet meer te "gedragen"), komt dat niet in eerste instantie omdat de beleefdheids-regels en de étiquette verloederen, maar wel omdat mensen meer en meer hun ge-drag als een LOSSTAANDE realiteit beschouwen. Als je niet door hebt dat je gedrag SLECHTS de uiting is van iets, dan heb je er zogezegd ook niets " over te zeggen". Men kan dat met allerlei voorschriften en reglementen proberen te regelen, maar dat is tevergeefs als men niet wil begrijpen dat men daarmee een signaal geeft van wat IN hem LEEFT.
Als ik de bus wil uitstappen, en de mogelijkheid daartoe wordt versperd door een horde passagiers die de bus op willen zonder mij doorgang te verlenen, dan DEN-KEN zij, dat zij alleen op de wereld leven, voor ze gewoon onbeleefd zijn. Hoe impul-siever en instinktiever het gedrag is, hoe meer het is ingegeven door het direkt en on-middellijk "eigenbelang", hoe dwangmatiger het wordt. Het wordt een kwestie van "moeten", ook al weet men niet echt WAAROM men dat wilt, en zo wilt. Een kursus denken is daarom op het middelbaar meer aangewezen, dan een kursus gedrag.

Het tweede wat mijn aandacht getrokken heeft, is een aflevering van "Supernany". Want het zijn niet alleen de volwassenen die zich niet meer kunnen gedragen; ook hun kinderen lijden aan dezelfde ziekte. Tijdens die aflevering gaf de nany de vader van zo'n aantal lastige en onhandelbare kinderen het advies om "niet meer in dis-kussie te gaan". Ook dat vind ik tekenend voor de tijd: dat "van gedachten wisselen" voornamelijk als negatief wordt geïnterpreteerd, namelijk met gedachten VECHTEN. Zijn volwassen ouders de dag van vandaag zo mentaal onderontwikkeld, dat ze het WAAROM van bepaalde maatregelen niet meer kunnen duidelijk maken aan hun kinderen?

Ook hier geldt weer: het is geen loutere kwestie van dressuur, namelijk positief gedrag belonen en negatief gedrag negeren (vroeger: bestraffen), maar van het pro-beren verduidelijken waarom bepaalde zaken niet kunnen. Opvoeden, is motieven meegeven, dacht ik zo, wat meteen ook betekent dat je als ouder onderzoekt en kunt uitleggen waarom je het zo wilt. Stelt het kind zich daarbij onredelijk op, nl dat het niet wil begrijpen, DAN pas is "redetwisten" nutteloos, want louter een clash van wil-len. "Gedresseerde" kinderen zijn dan misschien minder lastig of stout, maar vragen een permanent toezicht en aandacht van hun ouders. Dat is hetzelfde procédé waar-mee men het gedrag van volwassenen wil kontroleren: met meer reglementen. Wil men echter als overheid de mensen meer als kinderen gaan betuttelen, of als volwas-senen gaan benaderen die vatbaar zijn voor rede? En wil de burger zich opstellen als een verwend kind dat altijd zijn zin wil krijgen, of als een een bewuste deel-nemer die evaluaties en keuzes kan maken?